नेपालमा गएको महाभूकम्प पछि चीनले ६२ जना सहितको उद्वार टोली नेपाल पठाएको छ ।
६ वटा कुकुर सहितको विशेष चिनियाँ रेस्क्यू टोली आज काठमाण्डौमा अवतरण गरेको छ ।

भुकम्पपछी सगरमाथामा गएको हिम पहिरोमा परि मर्नेहरु मध्ये १७ जना शव भेटिएको छ । सगरामाथामा अझै कयौं आरोहीहरु हराइरहेका छन्। कम्तिमा ५० जना मानिसहरु घाइते छन् । धेरैजस्तो घाइतेहरुलाई टाउकोमा गम्भीर चोट लागेको छ
मृत्यु हुनेमा गुगलका एक कार्यकारी अधिकृत पनि छन्।
हिमपहिरोले बेसक्याम्प समेत पुरेको छ। अप्रिल महिना सगरमाथा आरोहणका लागि अनकुल मानिन्छ। हिमपहिरो गएका बेलामा सगरमाथामा करबि १ हजार आरोही थिए जसमा ४ सय भन्दा बढि विदेशी नागरिक छन्।



नेपाललाई केन्द्र गरि शनिवार गएको ७.९ रेक्टर स्केलको भुकम्प ८१ वर्ष यताकै सबै भन्दा ठुलो भुकम्पमा परि करिब २ हजार जनाले ज्यान गुमाइसकेका छन्। भुकम्पले नेपाल लगायत छिमेकी भारत, चीन र बंगलादेशमापनि असर गरेको छ.

शनिबारको महभूकम्प आउँदा म कपन मिलनचोकस्थित आफ्नै घरको माथिल्लो तलामा भूकम्प सम्बन्धी नै रिसर्चमुलक आलेख तयार पारिरहेको थिएँ । केही समय अघिदेखि नेपालको भूकम्पमाथि गरेको अध्ययनको पछिल्लो उपलब्धीलाई लिएर एक इन्टरनेश्नल जर्नलका लागि आलेख तयार हुँदैथियो । भूकम्पको 'पी वेभ' (प्रारम्भिक तरंग, जसलाई वडी वेभ पनि भनिन्छ) बाटै मैले महाभूकम्प प्रकृति थाहा पाइहालें, दश सकेन्डमै म घर छेउको चौरमा पुगिसकेको थिएँ । सियर वेभ (पछिल्लो झट्का)को बेलामा म चौरमा बेस्सरी हल्लिरहेको थिएँ ।
नेपालको हिमालय क्षेत्र पहिलेदेखि नै भूकम्पिय रुपमा जोखिमपुर्ण मानिंदै आएको छ । सन् १२५५को भूकम्प, जतिबेला राजा अभय मल्ल समेत दिवंगत भएका थिए, त्यसयता नेपालमा २१ वटा ठुला-साना भूकम्प गएको देखिन्छ । यो महाभूकम्प २२ औं हो । १८५० को आसाम भूकम्प, १९०५ को काँकडा भूकम्प, १८९७ को सिलोङ भूकम्प र १९०५ को देहरादुन भूकम्पहरु हिमालय क्षेत्रको केही ठुला भूकम्प मानिन्छ् । तर वितेका ५ सय बर्षयता यो क्षेत्रमा 'सेन्ट्रल साइफ्मिक ग्याप' भइरहेको थियो । अर्थात ठुलो भूकम्पको तयारी भइरहेको थियो । यस्तोमा यो क्षेत्रमा धेरै इनर्जी संचय हुन्छ । मैले जापानबाट 'हिमालय टेक्टोनिक्स सेस्मोलजी (भूकम्प)' पिएचडी गर्दाको अनुसन्धानकै आधारमा सन् २००६ मै भनेको थिएँ कि- हिमालय क्षेत्रमा केही बर्षभित्रै ८ रेक्टर स्केल भन्दा माथिको भूकम्प आउनेवाला छ ।

नेपाल यसकारण भूकम्पिय जोखिममा

नेपाल 'मेन हिमालयन थ्रस्ट' अन्र्तगत पर्छ । यो थ्रस्टकै कारण नेपाल संधै भूकम्पिय जोखिममा परेको हो । यसले हिमालय क्षेत्रमा ठुल्ठुला भूकम्प ल्याउने गर्छ । ग्लोबल पोजिसनिङ सिस्टम अध्ययन गर्दा के देखिन्छ भने हाम्रो 'हाइयर (उच्च) हिमालय'को अग्रभागदेखि चुरे पहाडसम्मको क्षेत्र ब्लक छ । यसकारण यहाँ धेरै इनर्जी संचित हुन्छ । इन्डियन प्लेट र तिब्बती प्लेट बिचको जब संघात (कोलिजन) हुन्छ, यो संजित इनर्जीमा सिधै असर गर्छ र तलबाट प्लेट माथितिर ठेलिन्छ । यसरी प्लेट माथितिर ठेलिंदा इनर्जी थेग्न नसकेर रिलिज हुन्छ र भूकम्प आउँछ । प्लेट तल नझरी माथि सर्दा हुने भूकम्पलाई थ्रस्ट टाइपको भूकम्प भनिन्छ । विसं १९९० को भूकम्प पनि यस्तै प्रकारको हो ।

जर्मनीको 'स्प्रिङगर' जर्नलले 'माउन्टेन हेजार्ड एण्ड डिजास्टर रिस्क रिडक्शन' अध्ययन छापेको छ, गएको डिसेम्बरमा । यस अन्र्तगत हामीले काठमाडौं आसपास ६ प्वाइन्ट ३ रेक्टर स्केलको भूकम्प गयो भने के हुन्छ ? भनेर अनुसन्धान गरेका थियौं । यसबाट नयाँ तथ्य के पत्ता लाग्यो भने काठमाडौं उपत्यकाको खुमलटार, ठमेल, महाराजगञ्ज, चावहिल, सुन्धारा, नयाँ बानेश्वर, बुङमती, बल्खु, कोटेश्वर क्षेत्रमा सबैभन्दा बढि भूकम्पीय तरंगले असर पैदा गर्छ । यो क्षेत्र अरु क्षेत्रको तुलनामा आठ गुणा बढि तरंगले असर गर्ने देखिन्छ अध्ययन अनुसार । विसं १९९० को महाभूकम्पसित तुलना गरेर हेर्दा पनि यो मिल्न गयो । शनिबारको महाभूकम्प असरको बास्तविक तथ्य त थाहा पाउन बाँकी नै छ, तर मेरो बिचारमा यी क्षेत्रहरु निकै नै बढि प्रभावित भएको हुनुपर्छ ।

'इन्जिनियरिङ सिस्मोलजी' माथि मैले इटलीबाट पोस्ट डक्टरेट गरेको हुँ । त्यो अनुसन्धानको आधारबाट हेर्दा काठमाडौं भ्यालीसँगै वरिपरिको क्षेत्र झन ठुलो भूकम्पिय जोखिममा रहेको देखिन्छ । काठमाडौंको भूकम्पलाई वान डी (डाइमेन्सन) हैन टु डीको आधारमा अध्ययन गर्नुपर्ने हुन्छ । अर्थात यहाँ आउने भूकम्पको दुई आयाम देखिन्छ । भूकम्पको तरंगको शक्ति एकअर्कामा खप्टिएर छेउछाउको पहाडमा गएर ठोक्किन्छ र फेरि फर्किन्छ । यसो हुँदा भूकम्पको ठुलो विनास काठमाडौं आसपासको क्षेत्रमा झन हुन्छ । मेरो अनुमानमा यो भूकम्पले वरिपरिको क्षेत्रमा ठुलो विनास ल्याएको हुनुपर्छ । क्षति विवरण आउनै बाँकी छ । हेरौं ।

यसअघि ६ प्वाइन्ट ३ रेक्टर स्केलको भूकम्प आयो भनेपनि काठमाडौंको त्रिभुवन विमानस्थल ध्वस्त हुन्छ भन्ने अनुमान गरिन्थ्यो । हाम्रो अध्ययनले चाहिँ त्यो देखाएन । केही अघि हामीले नेपाल जिआलजिकल सोसाइटीको इन्टरनेश्नल कंग्रेसमा यससम्बन्धी कार्यपत्र नै प्रस्तुत गरेका थियौं । आजको संयोग कस्तो भने भूकम्पको झट्का महसुस गरिहँदा यही रिसर्चको प्राप्तिहरुबारे लेख्दैथिएँ । छिट्टै यो तयार भएर इन्टरनेश्नल जर्नलमा आउँदैछ ।

भूकम्प गएर पनि अहिले अरु स-साना भूकम्पको महसुस भइरहेको छ नि । प्लेटहरुको मुख्य दरारमा अहिले पनि मुभमेन्ट भइरहेको छ । यो थामिएको छैन । यसकारण साना साना झट्का महसुस भएको हो ।

अबको सावधानी   

अहिले मुलुकभर कोलाहल छ । सबैजना त्रासका विच बाटामा, खाली चौर र चोकमा निस्केका छन् । क्षति विवरण अपडेट हुने क्रम जारी छ । सम्पर्कहरु विच्छेद भएका छन् । जतिबेला भूकम्प आउँछ र संकटमा पर्छौं, त्यतिबेलामात्रै हामी सावधानीका अनेक पक्षबारे बहस थाल्छौं । यो प्रवृत्ति निकै गलत हो । नेपाल अहिले मात्रै हैन, पहिलेदेखि नै भूकम्पिय जोखिम क्षेत्र थियो । यो हामी सबैलाई थाहा छ । तर यहाँ समस्याको निराकरणतिर धेरै काम गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

सबैभन्दा पहिले त अव्यवस्थित बस्ती तथा घर निर्माणलाई कडाईका साथ रोख्नुपर्छ । हामीसँग  'भूकम्प प्रतिरोधी भवन निर्माण आचार संहिता' त छ, तर यसको पालन भएको देखिंदैन । घर बनाउँदा नक्शामा भूकम्प प्रतिरोधी बनाएर मात्रै हुन्न । यसको लागि सरकारी निकायले कडा अनुगमन गर्नुपर्छ । कारबाही गर्नुपर्छ । धेरैले नक्शामा मात्रै मिलाएका छन् । अचेल मलाई आफ्नै र्छिदा पनि चिहानतिर छिरिरहेको हो कि भन्ने आभास हुन्छ ।

अर्को पक्ष गम्भीर चाहिँ के हो भने यो आचारसंहिता नै रिभिजन गर्नुपर्छ । अहिलेको आचार संहिता नेपालको माटो सुहाउँदो छैन । हिमालयमा जाने नेपालको भूकम्पलाई आधार मानि यो आचार संहिता बनाएकै हैन । भवन निर्माण आचार संहिता नगरपालिकामात्रै अनिवार्य गरेर हुन्छ ? जबकी गाउँमा पनि उत्तिकै ठुला-ठुला क्षति भइरहेका छन् । गाउँमा पनि आचार संहितालाई सहज तरिकाले अनिवार्य बनाउनुपर्छ ।

अनि यस्ता घर बनाउनेलाई राज्यको तर्फबाट इन्सेन्टिभ पनि दिनुपर्छ । ट्याक्स छुट दिएर हुन्छ या अरु नै कुनै तवरले । तर उनीहरुलाई प्रोत्साहन चाहिन्छ । सभा सेमिनार मात्रै गरेर केही हुनेवाला छैन । व्यवहारमा जानुपर्यो । अनिमात्रै प्रकोप विरुद्ध लड्ने शक्ति निर्माण हुनसक्छ । चेतना मात्रै भएर हुँदैन ।

चेतना निर्माणमा नेपालमा एनजिओहरुले राम्रै गरेको मान्न सकिन्छ । तर उनीहरु आफै व्यवहारिक छैन । साइन्स एकातिर छ व्यवहार अर्कोतिर । भूकम्पमाथि काम गर्ने ठुला एनजिओहरुमै भूकम्पविदहरु छैनन् । इन्जिनियहरुबाट उनीहरु काम चलाइराखेका छन् । यस्ता इन्जिनियरहरु कि उनीहरुको क्षमताको कुनै परिक्षा नै हुँदैन । जसरी मेडिकल काउन्सिलले डाक्टरको योग्यता जाँच लिन्छ, प्रमाणिकरण गर्छ, इन्जिनियरिङ काउन्सिलले यो गर्नुपर्छ कि पर्दैन ? के इन्जिनियरको चाहिँ योग्यताको प्रमाणिकरण चाहिंदैन ?

अर्को महत्वपुर्ण पक्ष के हो भने घर बनाउने जमिनको प्रकृतिमा बढि ध्यान दिनुपर्छ । नेपालमा अहिलेसम्म भूकम्पिय तरंगसँग जमिनले कसरी प्रतिक्रिया देखाउँछ भन्ने हिसाबले माटोको अध्ययन भएकै छैन । कपन एरियामै यो देखियो आज । यो महाभूकम्पमा कपन एरियाका धेरैजसो घरहरु भासिएका छन्, भत्केका भने छैन । यो माटोको प्रकृतिको कारण भएको हो । यसको अध्ययन नै हुँदैन हामी कहाँ । यसको लागि माइक्रो स्टडी हुनुपर्छ ।

हामीसँग भु-उपयोग नीति छ तर यसको लागु हुनसकेको छैन । यतातिर पनि ध्यान दिनुपर्छ । अलिकति खाली जमिन देख्यो कि दश फिटको बाटो राखी प्लटिङ गरिहाल्ने लहर चलेको छ । यो निकै गम्भीर विषय हो । जथाभावी हाउजिङ निर्माणले हामीलाई भविष्यमा सही दिशातिर लाँदैन । त्यसकारण भु-उपयोग नीति कार्यान्वयन आवश्यक छ । यी सबै हुन सके- प्राकृतिक घटना त रोक्न सकिंदैन, तर यसबाट हुने क्षति भने धेरै नै कम गर्न सकिन्छ ।

१२ वैशाख,काठमाडौं । नेपालमा भुकम्पले ठुलो क्षति पुर्याए लगतै भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले नेपाली प्रधानमन्त्री सुशील कोइरालाई फोन गरेका छन्। नेपाल फर्कने क्रममा बैंकक ट्रान्जिटमा रहेका कोइरालालाई त्यही फोन गरेर मोदीले जस्तो सुकै सहयोगका लागि भारत तयार रहेको बताएका हुन्।

भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीले ट्विट गर्दै यस्तो जानकारी गराएका हुन्।
प्रधानमन्त्री सुशील कोइराला इण्डोनेशियाको जाकार्तमा आयोजित एक कार्यक्रममा भाग लिन त्यसतर्फ गएका थिए। उनी सकेसम्म चाँडो नेपाल फर्कने तयारी गर्दैछन्।